سنڌ جو حلالي پٽ مريد جت - The Real Son Of The Sindh- Mureed Jutt

سنڌ جو حلالي پٽ مريد جت

The Real Son Of The Sindh - Mureed Jutt

 ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

گھگھيليءَ جي گارتان، ڪريان ڪٽاريءَ گهاءُ،

مرزا صالح ماريان،ٻي نه ڪـــــــــريان ڪاءِ،ِ

هيءُ بيت نه  رڳو خوبصورت ۽ فڪري لحاظ سان اعليٰ مقصد رکندڙ آڳاٽي شاعري آهي پر سنڌ جي هڪ حلالي پٽ جو پنھنجن ننگن جي حفاظت ڪرڻ ۽ مٿن هٿ کڻندڙ ظالمن مان ڇوٽڪارو ڏيارڻ لاءِ هماليا کان هزارين ڀيرا سگهارو وچن آهي. هيءُ بيت سنڌ ۽ سنڌي قوم سان سچائيءَ جي وچن جو هڪ اعلٰيٰ انداز ۽ مثال آهي. مٿيون سون سَرکيون سٽون سنڌ جي صدين جي تاريخ جي سچائيءَ جي اها صدا آهي، جيڪا اڄ به سنڌ جي آزاد فضائن جي بيدار ڪندڙ گونج آهي ۽ رهندي. هيءُ بيت قومي غيرت، سچائي ۽ وفا جو اهو اعليٰ درس آهي جيڪو اسان ۽ اسانجي نسلن لاءِ اُتساهه آهي ۽ رهندو. هي بيت سنڌ جي تاريخ، ثقافت ۽ قومي غيرت جو دستاويز آهي. هيءُ بيت سنڌ وطن جي سچي سپوت مريد بلوچ جو سنڌ جي ننگن سان اهو وچن آهي، جنھن تي اسين جيترو به فخر ڪريون سو ٿورو آهي.

( History of Indus Civilization) سنڌو سڀيتا جي صدا

سنڌو سڀيتا جي صدا

History of Indus Civilization

ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

        سنڌو سڀيتا دنيا جي قديم ترين سڀيتائن مان هڪ مڃيل شاهوڪار سڀيتا آهي. مُهين جو دڙو، لاکين جو دڙو، آمري، ڪوٽ ڏيجي، ڪاهوءَ جو دڙو، رني ڪوٽ، ڀنڀور، ڪوٽ گل مير، ڪافر ڪوٽ، مجيراءِ، ٻڌڪا، ٿرڙو،  ساريجي لاهري ۽ ڏلهه ته گھڻو مشهور آهن (جن کي ساري دنيا نه رڳو قدر ۽ احترام سان ڏسي ٿي پر دنيا جا ماهر تحقيقون ڪن ٿا) پر سڄي سنڌ ۾ ٻيا به سوين آثار اڄ به موجود آهن جيڪي عظيم سنڌو سڀيتا جا گواهه آهن. عيسوي سن کان پوءِ ويندي انگريز دور تائين جا ڪيترا ئي ماڳ، مڪان، آثار ۽ مقبرا اڃا به موجود آهن جيڪي اسان جي تهذيب، تاريخ، فن،ڪاريگري ۽ اعليٰ ذوق جا اهڃاڻ ۽ گواهه آهن.

سُهڻي / سُونهڻيءَ جي لَٺِ (بُٺي) (Suhani Ji Lath - Stick (An Archeological Site

سُهڻي / سُونهڻيءَ جي لَٺِ (بُٺي)

(Suhani Ji Lath - Stick (An Archeological Site

ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

سنڌ ساڻيهه جي قديم پرڳڻي ٺٽي جو آڳاٽو علائقو چليا قديم آثارن ۽ تاريخ جي لحاظ کان هڪ اهڙو علائقو آهي،جنهن جي ٽڪرين جي ڀاڪر ۾ قديم ’جھول ڍنڍ‘ به موجود آهي ته ڪلريءَ جي پراڻي پيٽ ۾ ’کوهي ڍنڍ‘ به موجود آهي. جتي جھول ڍنڍ ڪناري ڄام تماچيءَ جي ’جھول ماڙيءَ‘ جا آثار به آهن، ته ٻروڙي چاڙهيءَ جي ڏکڻ ۾ سنڌوءَ ڪناري سان ٽڪريءَ جي ويجهو قديم ’ڪوٽ گل مير‘ جا نشان به موجود آهن. جتي هتان سنڌ جي ڪوهستاني علائقن کان ٿيندو ايران ۽ ٻين ملڪن تائين ويندڙ قديم رستي جا ڦٽل آثار به آهن، ته شاهه لطيف واري پراڻي پيچري جا سَنڌا اڃا به موجود آهن.

سنڌ جو هڪ وساريل سورهيه: ليمون پاتڻي

سنڌ جو هڪ وساريل سورهيه: ليمون پاتڻي

ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

سنڌ ساڻيهه هر دور ۾ گھڻائي اهڙا غيرتمند ۽ بهادر ماڻهو پيدا ڪيا آهن جن تي جيترو به فخر ڪجي سو گھٽ آهي. ننگر ٺٽي جي قديم علائقي جو ليمو پاتڻي به اهڙن انسانن مان هڪ آهي، جنهن وڏي ڄمار ۾ هوندي به نه رڳو پاڻ ملهايو پر سندس ڪردار اڄ به اسان لاءِ اتساهه جو سبب آهي. سندس چيل آخري هيٺيان لفظ جڏهن جھونا ٻڌائيندا آهن تڏهن سچ پچ لڱن جا وار ڪانڊارجي پوندا آهن.

  ”ابا! منهنجو موت سجايو ٿيو، جو آئون ته هُونئن ئي مرڻ ڪنڌيءَ تي هئس.... چڱو ٿيو، جو ٻن گورن (انگريزن) کي ته پورو ڪيم، جيڪي هتي الائي ڪهڙا هاڃا ڪن ها... پر... هُن غدار مان به جند سدائين لاءِ ڇُٽي پئي....“(1)

سنڌ تان سر گھوريندڙ هوشو

سنڌ تان سر گھوريندڙ هوشو

ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

       سنڌ تي ڌارين جي حملن جي تاريخ ڏاڍي آڳاٽي آهي. معلوم ٿيل تاريخ موجب سُکاري سنڌ تي ڌارين جون ڪاهون مختلف وقتن تي هزارين سالن کان ٿينديون رهيون آهن. عربن جي حملي، قبضي ۽ ڪافي سال حڪمراني ڪرڻ کانپوءِ وري سنڌي ماڻهو آزادي ۽ پنهنجي ملڪ تي حڪمراني ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا تنهن کان پوءِ سنڌ ۾ پنج ڇھ سوء سال سنڌ جي ماڻهن پنهنجي ملڪ تي حڪمراني ڪئي

سائينداد ڪلمتي ۽ سندس ساٿي

سائينداد ڪلمتي ۽ سندس ساٿي

ڊاڪٽر محمد علي مانجهي

ڇھ ماهي تحقيقي جرنل ”بلاول“ جي  (جنوري - جون 2010) واري اشاعت ۾ ڇپيل مضمون جو عڪس 

      سنڌ ڪيترائي سورهيه ۽ سپوت پيدا ڪيا آهن، جن ساڻيهه جي سلامتيءَ لاءِ آخري پساهن تائين جهيڙيو آهي. جن پنهنجي ديس جي دنگ ۽ ننگ جي تحفظ لاءِ سر ڏيئي ساک بچائي آهي. سائينداد ڪلمتي ۽ سندس ساٿي به اهڙن عظيم انسانن مان هئا جيڪي وطن تي سر ڏيئي سرها ٿيا.

پشتو ٽپي ۾ سنڌوءَ جو ذڪر

پشتو ٽپي ۾ سنڌوءَ جو ذڪر

ڊاڪٽر محمد علي مانجهي

ٽماهي علمي، ادبي ۽ تحقيقي رسالي ”تخيل“ (مارچ 2016)  ۾ ڇپيل مضمون جو عڪس 

          ٽپو پشتو جي لوڪ شاعري آهي. لوڪ شاعري جنهنجو ڪو به هڪ شاعر نه هوندو آهي. اها سڄي قوم جي شاعري هوندي آهي. اُن ۾ ڪنهن به قوم جي سڀني فردن جا احساس، جذبا، ڪيفيتون، اڌما، امنگون ۽ خواهشون رچيل هونديون آهن. لوڪ شاعري جيڪا صدين جي رچاءَ ۽ رياض کان پوءِ سٽن \ ٻولن جو روپ وٺندي آهي ۽ سڄي قوم جي اظهار جو آواز بڻبي آهي. اُن جي هر سٽ لکين بلڪ ڪروڙين ماڻهن جي ترجماني هوندي آهي.

جهول ماڙي

جهول ماڙي

 ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

        سنڌ ملڪ ماضيءَ ۾ گهڻو سکيو ستابو رهيو آهي، تهذيب ۽ تمدن جي لحاظ کان به گهڻو مانائتو ۽ مٿانهون رهيو آهي. اڄ به ڪيترائي قديم ڪوٽ، قلعا، محل، ماڙيون، بهترين رٿابنديءَ تحت جوڙيل شهر ۽ وسنديون، هن ملڪ جي شاندار ماضيءَ جا چٽا ثبوت ڏين ٿيون. سنڌ ساڻيهه جي ٻين هنڌن وانگر ننگر ٺٽي وارو علائقو به انهيءَ لحاظ کان گهڻو اڳڀرو رهيو آهي. اڄ به اونگر، ٻڌڪا، جهرڪ، مهاجي راءِ ڪوٽ، سونڊا، سونهري، هيلايا،پليجاڻو، ڪينجهر ڪنارن تي ڪوٽن، قلعن، محلن ۽ ماڙين جا نشان، هيم ڪوٽ،رود مڪان،جنت واريون بٺيون، پليجاڻو، چليا، جهول وارو ٺڪراٺو، جهول ماڙي، مڪلي،ساموئي، هالاٺ، ڪلاڪوٽ، گجو، ڀنڀور، پير پٺي وارو ديول، محمد طور، رڙي، نند ڪوٽ، رتو ڪوٽ، قديم سامونڊي بندرن ۽ ٻين ماڳن مڪانن جا آثار اڃان تائين به ڏسڻ ۽ تحقيق ڪرڻ لاءِ موجود آهن.

(Majirae - An Archeological Site) ماجيراءِ

(Majirae - An Archeological Site)  ماجيراءِ

ڊاڪٽر محمد علي مانجهي

سنڌ ساڻيھ آڳاٽي سڀيتا جي لحاظ کان گھڻو شاهوڪار رهيو آهي. هزارين ته ڪي لکين سالن کان سنڌ پنهنجي سيني تي مختلف دورن جي ماڳن جا ڪئين آثار اڃا سانڍيندي اچي. انهن ماڳن ۾ ڪي اهڙا ماڳ به آهن، جيڪي مختلف دورن تي مشتمل آهن. انهن مان هر دور هزارين سالن تي مبني آهي. اهڙن ماڳن ۾ سنڌوءَ جي ساڄي ڪنڌئَ سان گھڻي زماني تائين آباد رهندڙ درياهي بندر ۽ شهر جھرڪ کان 7 ڪلوميٽرن جي فاصلي تي ماجيراءِ جي نالي سان ٽڪرئَ وارا موجود آثار به آهن.

ڪوٽ مير گل

ڪوٽ  گل مير

محمد علي ’مانجهي‘

 سنڌ ساڻيهه تهذيب، تمدن، ثقافت، علم ۽ ادب جي لحاظ کان مشهور رهيو آهي. سندس اهڙي شاهوڪاريءَ جون شاهديون اڄ به قديم آثارن جي شڪل ۾ موجود آهن. توڙي جو ڪيترائي آثار مختلف سببن جي ڪري ختم ٿي چڪا آهن، پر جيڪي باقي وڃي بچيا آهن، انهن جي سنڀال ڪرڻ جي سخت ضرورت آهي. اهڙن آثارن ۾ ’ڪوٽ گل مير‘ به آهي.

ٿرڙو ٽڪري

ڊاڪٽر محمد علي ’مانجهي‘

سنڌ ساڻيهه قديم دور ۾ تھذيب، تمدن، ثقافت، علم ۽ ادب جي لحاظ کان گهڻو شاهوڪار رهيو آهي. اهڙيون گهڻيون ئي شاهديون اڄ به قديم آثارن جي شڪل ۾ هنڌين ماڳين موجود آهن. قديم آثارن جي لحاظ کان سنڌ، دنيا جي انهن چند ملڪن مان هڪ آهي، جتي نه رڳو گهڻا هنڌ آهن، پر آڳاٽي ۾ آڳاٽا ماڳ به آهن. اڄ به موهن جي دڙي جي آثارن مان معلوم ٿيل هتي جي ماڻھن جي رهڻي ڪھڻي، اڏاوت ۽ آڳاٽي لکت ڏسي دنيا حيران آهي. سنڌ جي اهڙن قديم ماڳن ۾ ٿرڙو (بُٺي/ٽڪري) به هڪ اهم ماڳ آهي، جنهن تي نه رڳو بنھه آڳاٽا آثار پکڙيا پيا آهن، پر پٿرن تي قديم لکت جا اُڪريل اھڃاڻ به موجود آهن.

مخدوم رحمت الله ٺٽوي (هڪ ارڏو آواز) Makhdoom Rehamat Ullah Thattvi

  Makhdoom Rehamat Ullah Thattvi مخدوم رحمت الله ٺٽوي (هڪ ارڏو آواز)

ڊاڪٽر محمد علي مانجهي

تاريخ تي نظر وجھڻ سان معلوم ٿئي ٿو ته گھڻي زماني کان سنڌي ماڻهو لڳاتار ڌارين جي حملن کي منهن ڏيندا، پنهنجي ملڪ ۽ پنهنجي وجود جو تحفظ ڪندا رهيا آهن. خاص ڪري ارغونن جي حملن(1514ع _ 1520ع) کان وٺي مغلن جي پڄاڻيءَ (1718ع کان ويندي 1729ع) تائين سنڌي ماڻهن جيڪو ڀوڳيو سو ڪنهن کان ڳجهو ناهي. انهن دورن ۾ سنڌي ماڻهن پاران جيڪي آزاديءَ جون جنگيون وڙهيون ويون يا جدوجهد جاري رکي وئي ان جو احوال تمام ٿورو ملي ٿو پر جيڪو بنهه مختصر ئي ذڪر ملي ٿو سو به ڪمال جو ۽ تاريخي مثال آهي.

دولھ درياهه خان جو کوٽايل خان واھ

دولھ درياهه خان جو کوٽايل خان واھ

ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

دولھ دريا خان جي شخصيت تي جيترو فخر ڪجي، اهو ڪري سگھجي ٿو. سندس ڪردار نه رڳو ماضي ۽ حال پر اسان جي ايندڙ نسلن لاءِ به سدائين اُتساھ جو سبب رهندو. هو سورهيائي، سچائي، وفاداري ۽ وطن دوستئَ جو مٿاهون مثال آهي. پير حسام الدين راشدي ”مڪلي نامي“ ۾ لکيو آهي ته: ”دريا خان، سنڌ کي هر لحاظ سان مضبوط ۽ مستحڪم ڪيو. فوجي، سياسي خواھ سماجي يا اقتصادي صورتحال کي هن اهڙي ڪڙئَ تي پهچايو جو مورخن جو متفق قول آهي ته: اهڙو زمانو سنڌ نه پهرين ڏٺو ۽ نه پوءِ انهن تعميري ۽ رفاحي صلاحيتن سان گڏ منجھس آزادئَ ۽ وطن پرستئَ جو جيڪو انگ هو، اهو سنڌ جي تاريخ ۾ کيس هميشه هميشه زندھ ۽ پائينده رکندو. سِرن جا سانگا لاهي، وطن کي ڌارين جي قبضي کان آزاد رکڻ لاءِ هن جيڪو جدوجھد ڪيو، اهو حقيقتن 

وطنيت جي تاريخ ۾ مثالي آهي.“(1)

دولھ دريا خان جو ڪوٽ ۽ حويلي (Dollah Darya Khan - The Real Hero Of Sindh)

دولھ دريا خان جو ڪوٽ ۽ حويلي

(Dollah Darya Khan - The Real Hero Of Sindh) 

ڊاڪٽر محمد علي مانجهي

سنڌ ساڻيھ جو سپوت، وطن دوست، داناءُ ۽ دلير دولھ دريا خان شهيد، سنڌ جي هاڪاري حاڪم ڄام نظام الدين عرف ڄام نندي سمي جو وزيراعظم ۽ سپھ سالار هو. ڄام نندي کي شروع ۾ پُٽاڻو اولاد ڪونه هو، تنهنڪري هن دريا خان کي پُٽيلو ڪري پاليو. پهرين هو لکمير جو ملازم هو، جنهن کان ڄام نندي ورتو.

ڪتاب ”زندگي خواب خودڪشي“ جو اڀياس

ڊاڪٽر محمد علي منجھي

ڪتاب ”زندگي خواب خودڪشي“ جو اڀياس

ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

  شاعري اندر جي گھرين مان ڦُٽي نڪرندڙ چشمي جي اڀياس جي (احساسن جي) پالوٽ ھوندي آھي، جنھن پيار، عشق، درد، وڇوڙي ۽ سماج جي ڏکن، ڏھنجن جو بيان ھڪ سُريلي انداز ۽ روح کي ڇڪيندڙ سِٽن جي سھڻي جَڙڻ سان ٿيل ھوندو آھي.

بحر الفت ۾ سيف ”تنھا“ جي شاعرئَ جو اڀياس

بحرِ الفت ۾  سيف ”تنھا“ جي شاعرئَ جو اڀياس

ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

 فطرت ڏاڍي سھڻي آھي، سندس سُونھن، سندرتا، سُرھاڻ، سچ سُھائي، رنگ سُرنگ ۽ سڀني موھيندڙ لقائن جي ڇُھائن جو احساس جھڙي شاعر ۽ اديب ڪندا آھن، تھڙي طرح سارو لوڪ محسوس ڪري نه سگھندو آھي ۽ شاعري ئي آھي جيڪو فطرت جي سُونھن ۽ مڌر موسيقئَ کي گھَرائئَ سان محسوس ڪندي پنھنجي پسند، لڳاءُ، موھ، محبت، سُک سَھَنجَ ۽ لذتن جون لاتيون لَوَندي ھن ڌرتئَ جي اَھنجن ۽ اوکن جو رچاءُ ڪري سگھي ٿو. اھو رچاءُ جيترو گھرو ھوندو، اوترِي ئي شاعري به وڌيڪ سھڻي رچيل ھوندي. شاعر فطرت ۽ فطرت جي سُونھن سان پيار ڪندا آھن، پر ڪن شاعرن سان فطرت به پيار ڪندي آھي، ھا بلڪل سيف ”تنھا“ سان فطرت پيار ڪيو، تڏھن ئي ته سيف تنھا بنھ ننڍڙئَ عمر ۾ ايڏي سھڻي ۽ ايتري گھڻي شاعري ڪئي، نه ته اوڻيھن سالن جي عمر ۾ ايتري پختي شاعري ھر ڪنھن جي وس جي ڳالھ ناھي، پر سماج ۾ ڪي ڪي فرد پنھنجي عمرن کان به وڏا ڪم ڪندا آھن.

مٽئَ جي مڻيا (مارو خشڪ جي شاعري جي ڪتاب ”صدائون سچ جون“ جو مهاڳ)

مٽئَ جي مڻيا (Mitti Ji Mannya)

(مارو خشڪ جي شاعري جي ڪتاب  ”صدائون سچ جون“ جو مهاڳ)

ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

 سڄي دنيا جي ھر باشعور ۽ تھذيب دوست قومن جا شاعر پنھنجي پنھنجي قوم جي سڃاڻپ ھوندا آھن ۽ وطن ۽ قوم دوست شاعر ته قومن جا تقدير شناس ھوندا آھن، اُھي پنھنجي وطن ۽ قوم جا ماضي ھوندا آھن، حال به ھوندا آھن ته مستقبل نه ھوندا آھن. اُھي ھر دؤر ۾ ھر ظلم، ڏاڍ وغيره خلاف ۽ ھر نا انصافئَ خلاف سگھارو آواز به ھوندا آھن. اُھي سونھن ۽ سچ سان بي پناھ محبتون ڪندڙ ھوندا آھن ته‌ وري سونھن ۽ سچ دشمن قوتن خلاف سطت نفرتون ڪندڙ ھوندا آھن.

مِٽي ۽ مهاڻا (Mitti Aen Muhanna)

مِٽي ۽ مهاڻا (Mitti Aen Muhanna)

  

ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

         

   سنڌ جو سامونڊي علائقو جاگرافيائي ۽ تاريخي لحاظ سان ته اھم آھي، پر معاشرتي لحاظ سان به اھم آھي. سنڌ ساڻيھ جو ڇوڙ وارو علائقو سنڌ ملڪ لاءِ ته ڀاڳ ڀريو رھيو آھي، پر سڄي دنيا لاءِ دلچسپي جو وڏو سبب رھيو آھي. ھزارين ميل سفر ڪري جتي سٻاجھو سنڌو اچي، سمنڊ کي سلامي ٿي ڀاڪرين پوندو آھي، اتي جي ھر جيوت جي زندگي به ڏاڍي حيرت ڀري ۽ دلچسپ رھي آھي، ڇو ته انساني زندگي ۽ ارتقا جي لحاظ سان به ھي خطو بنھ اھم رھيو آھي، ڇا ڪاڻ ته پاڻي تھذيبن جو بنياد ھوندو آھي. پاڻئَ کان سواءِ علم، ادب، تھذيب ته ڇا پر زندگئَ جو تصور ئي اجايو آھي. جتي پاڻي آھي، اتي زندگي آھي. دنيا جون تھذيبون شاھد آھن ته جن ملڪن ۾ مٺي پاڻي جون نديون آھن، اھي سڀاڳا رھيا آھن، پر جن ملڪن کي پنھنجا سامونڊي ڪنارا به آھن، اھي ملڪ سڀني کان وڌيڪ ڀاڳ ڀريا آھن. اڃا به جن ملڪن کي ڇوڙ وارا وسيع علائقا آھن، اھي مالا مال رھيا آھن.

فائوسٽ (Faust) جو سنڌئَ ۾ پھريون منظوم ترجمو (Mr. Johann Wolfgang von Goethe)

 فائوسٽ (Faust) جو سنڌئَ ۾ پھريون منظوم ترجمو

ليکڪ: Mr. Johann Wolfgang von Goethe

ڊاڪٽر محمد علي مانجھي

Writer of Faust: Mr. Johann Wolfgang von Goethe

دنيا جي ھر مھذب قوم جي ٻولئَ ۾ جيڪو آڳاٽي ۾ آڳاٽو (مصوري بعد) ادب ملي ٿو، اھو نظم جي صورت ۾ آھي. البت موضوع، صنفون، ھيئيت ۽ ڏانءُ وغيره، ھر قوم جي سڀاءُ ۽ حالتن موجب الڳ الڳ آھي. ھر شاھڪار ٻولئَ جي ادب ۾ ڏيھي ادب سان گڏ دنيا جي ٻين ٻولين جي شاھڪارن جا ترجما به شامل ھوندا آھن. جھڙئَ ريت انگريزي ٻولئَ ۾، انگريزي ادب کان سواءِ دنيا جي لڳ ڀڳ سڀني (لکت ۾ ايندڙ) ٻولين جي ادب مان چونڊ ترجمي جي صورت ۾ موجود آھي.

دؤر جديد ۽ سنڌي سماج (Sindhi Society and The Modern World)

دؤر جديد ۽ سنڌي سماج

(Sindhi Society and The Modern World)

ڊاڪٽر محمد علي مانجھي      

  انساني سماج ۾ تبديلئَ جو عمل فطري آھي. غار جي دؤر کان وٺي اڄ جي دؤر تائين جو سفر ڪنھن پل گھڙئَ جو نه پر صدين جو آھي. جنھن اڄ انسان کي معاشرت جا نوان لاڙا ۽ نوان ماڻ ماپا ڏنا آھن. وقت سر شين ۾ تبديلئَ جو اچڻ بنھ غير متوقع نه آھي، ان ڪري انسان انھن شين کي پنھنجي پرک جي ڪسوٽئَ تي پرکي، جيڪي چڱيون موچاريون شيون ھيون انھن کي قبول ڪيو ۽ جيڪي ھاڃيڪار، بي لاڀ ۽ غير ضروري ھيون انھن کي ختم ڪيو. جن کي قبول ڪيو، انھن کي ريت رسم جي چادر ۾ ويڙھي وڌايو ۽ پوءِ اھو سلسلو ھڪ پيڙھي کان ٻئَ پيڙھي تائين ھلندو رھيو، جيڪو اڄ سوڌو جاري آھي. اسان جي سماج ۾ اھڙا سڄاڻ شخص تمام گھٽ آھن جيڪي وقت جي تبديلين ۽ ان جي نزاڪتن کي سمجھي، پنھنجي ايندڙ نسل جي رھبري ڪري انھن کي پنھنجي گھر ۽ سماج ۾ ھڪ ڪارگر فرد بنائيندا آھن. سنڌ جي ڪيترن ئي نسلن جي عظيم، ڏاھي ۽ رھبر سائين محمد ابراھيم جويي صاحب جو سڌاتورو شاگرد ۽ اسان جو بزرگ اديب رحيم خان جوکيو ”جرس“ انھئَ لحاظ کان گھڻُ اڳڀرو آھي. منھنجي ھٿن ۾ سندس ڪتاب ”دؤر جديد ۽ سنڌي سماج“ آھي. جيڪو نئون ۽ با مقصد آھي. کيس وقت جي تبديلئَ ۽ اڄ جي سماج جنھن نموني سان متاثر ڪيو آھي، ان جو ذڪر ئي ھن ڪتاب جي عملي صورت آھي.